Over welk zelf hebben we het eigenlijk?

Een aantal jaar geleden vroeg ik op een terras aan één van mijn bridgepartners: ’Waar geloof jij eigenlijk in?’ Toen zei hij: ‘In mezelf’. Op mijn vraag ‘Wie is die zelf dan?’ begon hij te lachen en zei: ‘Goede vraag.’ Hij bleef het antwoord schuldig.
Net op televisie hoorde ik iemand over iemand anders zeggen. ‘Toen hij ziek werd zei hij: als het nog erger wordt dan hoeft het voor mij niet meer. Dan kan ik niet meer mezelf zijn.‘

Als we het over onszelf hebben, over wie hebben we het dan? Wat is dat zelf? En hoeveel zelven hebben we eigenlijk?

Lastige vragen. We zeggen soms dat we onszelf niet waren, maar is dat wel waar? Er leven vele ikjes in ons. Nu eens komt de ene in het licht, dan weer de andere. De meeste ikjes blijven vrijwel heel ons leven in de schaduw. Sommige zien we wel, andere niet. Sommige willen we zien, andere niet.

We hebben ook een beeld van onszelf, ons zelfbeeld. Aan dat beeld zijn we gehecht, zelfs als het negatief is. Als we helder naar onze dagelijkse activiteiten kijken, zullen we ontdekken dat we veel doen om ons zelfbeeld te behouden of te versterken. We varen wel bij een stabiel zelfbeeld, dat lijkt onze rots, dat lijkt veilig. Het leidt er echter toe dat we onwenselijke ikjes negeren of onderdrukken. Dat maakt ons zelfbeeld op zijn minst onvolledig, en waarschijnlijk zelfs onwaar. Zo besteden we dus een groot deel van ons leven aan het vasthouden aan een illusie.

In de Mahabharata komt de monumentale Gandhari voor. Zij heeft naar aanleiding van de natuurlijke blindheid van haar aanstaande echtgenoot Dhritarasthra een blinddoek voorgedaan, die zij nooit meer zal afdoen. Wij zijn die Gandhari, als wij ons vastklampen aan ons zelfbeeld. Doen wij de blinddoek af, dan worden we in eerste instantie verblind, maar later zien we dat ons innerlijk onmetelijk veel rijker is dan we dachten. Behalve de dingen waar we zo bang voor waren, die dan hun greep op ons verliezen, zien we talenten waarvan we niet wisten dat we ze hadden. Het enige wat nodig is is een sprankje moed.